Isaac Newton

Ī-sák Ngiù-dóng

Ī-sák Ngiù-dóng (Ĭng-ngṳ̄: Isaac Newton, 1643 n. 1 ng. 4 h. - 1727 n. 3 ng. 31 h.) sê Ĭng-guók ŭk-lī-hŏk-gă, só-hŏk-gă, tiĕng-ùng-hŏk-gă, cê̤ṳ-iòng diék-hŏk-gă, liêng-gĭng-sŭk-sê̤ṳ gâe̤ng sìng-hŏk-gă. Ĭ găk 1687 nièng huák-biēu gì «Cê̤ṳ-iòng Diék-hŏk gì Só-hŏk Nguòng-lī» (Lá-dĭng-ngṳ̄: Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica), ké̤ṳk nêng-ùi sê kuŏ-hŏk-sṳ̄ siông dék ūi-dâi gì cáuk-pīng. Găk cṳ̆ diē, Ngiù-dóng gōng-gāi lāu uâng-iū īng-lĭk gâe̤ng ông-dông-hŏk săng duâi dêng-lŭk. Cī piĕ kái-niêng dŭ sê gĭng-diēng lĭk-hŏk gì gĭ-chū, găk ê-lài săng-báh nièng ék-dĭk tūng-dê kuŏ-hŏk gì ṳ̄-dêu-guăng, iâ sê hiêng-dâi gĕ̤ng-tiàng-hŏk gì gĭ-chū. Ngiù-dóng céng-mìng, dê-giù gà̤-dēng gì ŭk-cék ông-dông gâe̤ng ṳ̄-dêu sĭng-tā̤ gì ông-dông dŭ sê cŏng-sùng dè̤ng-kuāng gì cê̤ṳ-iòng huák-cáik, ŏ̤h-cūng-kuāng ĭ tiék-dā̤ chēng lâi kuŏ-hŏk-gái dó̤i nĭk-sĭng-suók gì huài-ngì.

Diŏh lĭk-hŏk huŏng-miêng, Ngiù-dóng ngiēng-géu lāu dông-liông gâe̤ng gáe̤k-dông-liông gì nguòng-lī. Diŏh guŏng-hŏk huŏng-miêng, ĭ huák-mìng siŏh cṳ̄ng â̤ huāng guŏng gì uông-uōng-giáng; ĭ ciŏng băh guŏng buŏng có̤ chāi-sáik gì guŏng-puō, huák-diēng lāu ngàng-sáik gì lī-lâung. Diŏh só-hŏk huŏng-miêng, ĭ gâe̤ng Gŏ̤-táik-hók-lī-dáik Lài-buó-nà̤-chṳ̆ (Gottfried Leibniz) dùng-sì huák-mìng mì-cék-hŭng. Ĭ iâ céng-mìng lāu nê-hâung-sék dêng-lī, dēng-dēng.