Ngù-ngṳ̄
Chăng-kō̤ Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ Háng-cê gì bēng-buōng. / 參考閩東語漢字其版本。
| Ngù-ngṳ̄ | |
|---|---|
| 吴語 | |
| Huák-nguòng guók | Dṳ̆ng-guók |
| Sāi-ê̤ṳng dê-kṳ̆ | Siông-hāi, Gŏng-sŭ, Ciék-gŏng |
| mū-ngṳ̄ sāi-ê̤ṳng-ciā | 7700 uâng |
| ngṳ̄-hiê |
Háng-cáung-ngṳ̄-hiê
|
| ùng-cê hiê-tūng | Háng-cê |
| Guăng-huŏng dê-ôi | |
| guăng-huŏng ngṳ̄-ngiòng | mò̤ |
| Guāng-lī gĭ-gáiu | mò̤ |
| ngṳ̄-ngiòng dâi-mā | |
| ISO 639-1 |
zh |
| ISO 639-2 |
chi (B) zho (T) |
| ISO 639-3 |
wuu |
 Ngù-ngṳ̄ sāi gì dê-huŏng | |
Ngù-ngṳ̄ (吳語) sê Háng-nè̤ng gōng gì sioh cṳ̄ng ngṳ̄-ngiòng. Gōng Ngù-ngṳ̄ gì nè̤ng ciō iéu dêu gah Gong-nàng dê-kṳ gì Gong-su (江蘇) gâe̤ng Ciék-gong lâng bih sēng diē-sié, ing chṳ̄ Ngù-ngṳ̄ iâ hô̤ lā̤ „Gong-nàng uâ“, „Gong-ciék uâ“.
Lik-sṳ̄
[Siŭ-gāi | Gāi nguòng-mā]Ngù-ngṳ̄ sê sioh cṳ̄ng gá gū gì ngṳ̄-ngiòng. Gung-nguòng sèng 2500 nièng, sioh cṳ̄ng Háng-nè̤ng gōng gì ngṳ̄-ngiòng téng Chū-guók diòng gáu ging-dáng Gong-nàng dê-kṳ gì Ngù-guók (吳國) gâe̤ng Uok-guók (越國), cī lâng bih guók-ga siông-liù siá-huôi gì nè̤ng cêu gōng cī cṳ̄ng Háng-nè̤ng gì ngṳ̄-ngiòng, cī ngṳ̄-ngiòng cêu sê Gu-cā Ngù-ngṳ̄.
Gáu gung-nguòng 4 sié-gī De̤ng-céng dièu (東晉朝) sì-hâiu, téng báe̤k-huong lì gì nè̤ng gáu cī, ing dioh i-cà̤ gì céng-dê dê-ôi gèng guó dong-dê-nè̤ng, i-cà̤ gōng gì báe̤k-huong-uâ dó̤i Ngù-ngṳ̄ īng-hiōng iā duâi, Ngù-ngṳ̄ ing chṳ̄ páh-dâung cing sâ̤ Gū-cā Ngù-ngṳ̄ gì dek-sáik, cī dek-sáik dang-dō̤ bō̤-làu gah ging-dáng Hók-gióng buōng iòng gì gáuk-cṳ̄ng Mìng-ngṳ̄ diē-sié.
Ging-dáng gì Ngù-ngṳ̄ sê Dṳng-guók dâ̤ nê duâi ngṳ̄-ngiòng. ng guó, i ng chióng Uok-ngṳ̄ he̤k Mìng-nàng ngṳ̄ hūng-kuāng ô seng-mêng, ciáng-gie sing-ùng ciék muk diē-sié cing ciēu kek Ngù-ngṳ̄ bó̤-ing. Ging-dáng Ngù-ngṳ̄ kṳ ô heng sâ̤ gì hâiu-sang-giang iā ging mâ̤ gōng Ngù-ngṳ̄ lāu, ô gì gó máik tiang gŏ̤ lāu.
Dê-lī Hung-buó gâe̤ng Buong-cū
[Siŭ-gāi | Gāi nguòng-mā]Gōng Ngù-ngṳ̄ gì nè̤ng ciō-iéu dêu gah Gong-nàng dê-kṳ gì Gong-su gâe̤ng Ciék-gong lâng bih sēng diē-sié, ing chṳ̄ Ngù-ngṳ̄ iâ hāu lă̤ „Gong-nàng uâ“, „Gong-ciék uâ“. Gōng Ngù-ngṳ̄ gì nè̤ng duâi iók ô 8 chieng uâng. Ngù-ngṳ̄ áng gáuk-dê gì cha-biék â̤ buong có̤ 6 cū.
Dê-lī Hung-buó
[Siŭ-gāi | Gāi nguòng-mā]Gah Hók-gióng, Puō-siàng Gâing (蒲城縣) dṳng buô gâe̤ng báe̤k buô 11 bih hiong dêng diē-sié, iók ô 20~30 uâng nè̤ng â̤ hiēu gōng Ngù-ngṳ̄, cī cṳ̄ng Ngù-ngṳ̄ géu lă̤ Puō-siàng uâ.
Gah Gong-su Sēng, gōng Ngù-ngṳ̄ gì nè̤ng ciō-iéu dêu gah Dòng-gē̤ng ī nàng dê-kṳ, ge̤ng báe̤k gì Nàng-tung iâ ô gōng Ngù-ngṳ̄ gì nè̤ng.
Ciék-gong Sēng dṳ̀ dē̤ng-nàng buô gó̤-biék dê-huong ī nguòi, gōng sēng du gōng Ngù-ngṳ̄. Ng guó, Ciék-gong nàng buô gâe̤ng báe̤k buô gì Ngù-ngṳ̄ ô cing duâi gì cha biék. Gah Nàng-buô, dái biēu gì uâ sê Ung-ciu uâ. Báe̤k buô Sēng-du Hòng-ciu sū gōng gì Hòng-ciu uâ gah Nàng-sé̤ṳng dièu sèng-hâiu sêu gáu báe̤k huong uâ gì īng-hiōng cing duâi, gâe̤ng ciu-bieng gì Ngù-ngṳ̄ ô cha-biék.
Ang-hui Sēng gōng Ngù-ngṳ̄ gì nè̤ng cī iéu gah Dung-nàng buô, Song-ciu, Ù-hò̤ dēng dê-kṳ. Gong-sa Sēng gōng Ngù-ngṳ̄ gì chê-gâing sê: Siông-nièu Chê, Siông-nièu Gâing, Ngṳk-sang Gâing, Guōng-hung Gâing.
Buong-cū
[Siŭ-gāi | Gāi nguòng-mā]Ngù-ngṳ̄ buong có̤ 6 bih kṳ, Tái-hù (太湖), Tai-ciu (台州), De̤ng-eu (東甌), Ô-ciu, Ché̤ṳ-gṳ̀ gâe̤ng Song-ciu (宣州).
Tái-hù kṳ bau-kuók Gong-su Sēng nàng buô, Ang-hui Sēng dung-nàng buô, Siông-hāi Chê ciòng buô gâe̤ng Ciék-gong Sēng báe̤k buô.
Ciék-gong Sēng Tai-ciu Chê sū guāng-lī gì 10 bih chê gâe̤ng gâing gōng gì uâ sṳk Tai-ciu kṳ Ngù-ngṳ̄.
Ciék-gong Sēng Ung-ciu Chê gōng gì Ngù-ngṳ̄ sṳk De̤ng-eu kṳ Ngù-ngṳ̄. Ô nè̤ng giéng-gáe̤k De̤ng-eu kṳ éng-gai-dong biáng gáu Mìng-ngṳ̄ diē-sié, iâ ô nè̤ng nêng-ùi De̤ng-eu kṳ gì Ngù-ngṳ̄ éng-gai-dong duk-lik có̤ Eu-ngṳ̄ (甌語).
Ché̤ṳ-gṳ̀ kṳ gì Ngù-ngṳ̄ hung-buó gah Ciék-gong sa̤-nàng buô̤ Gong-sa̤ de̤ng-báe̤k buô, Hók-gióng Puō-siàng gì Ngù-ngṳ̄ iâ sṳk cī bih kṳ.
Ô-ciu kṳ Ngù-ngṳ̄ hung-buó gah Ciék-gong Sēng sa̤ buô gì Ging-huà Chê. Song-ciu kṳ gì Ngù-ngṳ̄ hung-buó gah Ang-hui Sēng Song-ciu Chê.
Dái-biēu uâ
[Siŭ-gāi | Gāi nguòng-mā]Ngù-ngṳ̄ dái-biēu gì sê bih uâ sê Su-ciu uâ, Siông-hāi uâ, Ung-ciu uâ, gâe̤ng Hòng-ciu uâ. Gì-dṳng dék ô miàng gĭ sê Su-ciu uâ gâe̤ng Siông-hāi uâ.
Su-ciu gah Gong-su Sēng nàng buô, sê miàng dék tāu gì Ngù-ngṳ̄ siàng-chê, cu-uái gì Ngù-ngṳ̄ hāu lă̤ „Su-ciu uâ“. Su-ciu uâ gah hok-suk gái gà̤-dēng, ék-cái sê Ngù-ngṳ̄ gì dái biēu. 19 sié-gī buóh-sang gì Ngù-ngṳ̄ ùng-hok cêu sê kek Su-ciu uâ siā gĭ. Ging-dáng ô miàng gì Su-ciu pàng-dàng iâ sê kek Su-ciu uâ lì chióng.
Siông-hāi góng chê du sê gōng Ngù-ngṳ̄, Siông-hāi gì Ngù-ngṳ̄ iòng-dong-diè hāu lă̤ „Siông-hāi uâ“. Siông-hāi uâ sê sùi lā̤ Siông-hāi huák-diēng kī-lì ciáh hing kī gì, gâe̤ng Â-muòng ô sioh-sék, du sê „hâiu-sié-hing“. Siông-hāi uâ sêu Su-ciu uâ īng-hiong cing duâi, tek biék sê ing-ông gà̤-dē̤ng. Ging-dáng Siông-hāi sê Dṳng-guók dék duâi gì siàng-chê, ô sâ̤ gì nguôi-dê nè̤ng he̤k ciā nguôi-guók nè̤ng du ô o̤h Siông-hāi uâ, mò̤ lâung gah Dṳng-guók gó sê Hiong-gē̤ng, Dài-uang, du ô mâ̤ Siông-hāi uâ gì gáu-kuo-cṳ, iâ ô Siông-hāi uâ gì buòi-hóng-bang.
Ngù-ngṳ̄ gì Ing-ông dek-sáik
[Siŭ-gāi | Gāi nguòng-mā]Ngù-ngṳ̄ gì ing-ông sê gá còng-gū gì, tek biék sê i gì siang-mō̤.
Ngù-ngṳ̄ ging dáng gó uòng-cīng bō̤ làu gū-cā Háng-ngṳ̄ gì de̤k-siang-mū. Ging-dáng mò̤ lâung Huà-ngṳ̄ gó sê Hók-ciu uâ du mò̤ bō̤ còng cī cṳ̄ng siang-mū lāu. Chiông „藏“ gah Hók-ciu uâ te̤k /tsɔuŋ/, siang-mū /ts/ ng sê de̤k-siang-mū. Dáng gah Ngù-ngṳ̄ Su-ciu uâ diē-sié, „藏“ te̤k có̤ /dzã:/, siang-mṳ̄ /dz/ sê de̤k-siang-mū.
O̤h Mìng-nàng-ngṳ̄ sioh iông, Ngù-ngṳ̄ ô pé-ông-mū, sèng-sāu gōng gì „câung“ gah Su-ciu uâ diē-sié te̤k /dzã:/, cī bi /ã/ cêu sê pé-ông-mū. Ngù-ngṳ̄ gì péng-ông-muōi nâ ô /ŋ/ gâe̤ng /n/ gì kṳ-biék, /m/ ī-ging gah âiu-sié gì huák diēng dài dōng gâe̤ng /n/ hak-biáng gŏ̤ lāu. Hiêng-câi, lièng /ŋ/ du ô gâe̤ng /n/ hak-biáng gì iông-sék. Ngù-ngṳ̄ gì sék-ông-muōi nâ ô hò̤-lè̤ng sék-muōi /ʔ/ sioh bih gŏ̤ lāu.
Ngù-ngṳ̄ ô 6~7 bih siang-diêu, siang-diêu â̤ téng cṳ̄-ing gì dòng-dō̤i gâe̤ng siang-mū gì ching-de̤k lì hung-biêng. Cī-lâng-bong, Siông-hāi uâ gì siang-dièu duâi tó̤i-huá, nâ diông 5 bih gŏ̤ lāu.
Ngù-ngṳ̄ gì Ùng-hok
[Siŭ-gāi | Gāi nguòng-mā]Ngù-ngṳ̄ gì ùng-hok sê Dṳng-guók dê-huong ngṳ̄-ngiòng ùng-hok dài-dong gá ô lik gì sioh cie, Ngù-ngṳ̄ gì sṳ̀ ciâ lā̤ ùng-hok gâe̤ng Ngù-ngṳ̄ kṳ gì ùng-ìng cêng-diē gáu Huà-ngṳ̄ dài-dong.
Ngù-ngṳ̄ gì sṳ-go̤ (hāu lă̤ Ngù-go̤) bī siēu-sióh cā buóh-sang. Gó Giék-gong gah «Ngù-go̤ siēu sṳ̄» gà̤-dēng giéng gáe̤k Ngù-go̤ â̤ te̤ng gâe̤ng «Sṳ̆-gĭng» siong piâng. Dék ô miàng gì Ngù-go̤ sê â-dā̤ cī siū:
月子彎彎照九州， (Nguok-cṳ̄ uang-uang ciéu Giū-ciu)
幾家歡樂幾家愁？ (Gī ga huang-lok gī ga chèu)
幾人夫婦同羅帳？ (Gī ìng hu-hô dùng lò̤ dióng)
幾人飄流在他州？ (Gī ìng pieu lìu câi ta-ciu)
Ngù-ngṳ̄ gì siēu-sióh buóh-sang gah Sé̤ṳng Nguòng dièu, Uōng-ching sì-hâiu dek biék hing. Gah Ngù-ngṳ̄ siēu-sióh dài-dong, dék ô miàng gì siēu-sióh sê Diong Nàng-huá siā gì «Hò̤ Diēng», cī buô siēu-sióh gâe̤ng «Mìng-du Biék-gé» sioh sék, du sê kek dê-huong ngṳ̄-ngiòng kiak lă̤ ùng-ngiòng-ùng siāng gì, diē-sié ô iā sâ̤ dê huong ngṳ̄-ngiòng gì sṳk-ngṳ̄-gōng, sìng-ngṳ̄ lo̤h sié-nó̤h. Uōng-ching sì hâiu, Hàng Bong-kéng siā ô «Hāi-siông-hua liek-diông» (海上花列傳), ci buô siēu-sióh iâ cing ô miàng, ing ôi siēu-sióh diē-sié nè̤ng gâe̤ng nè̤ng ci-gang gì gōng-uâ gi-buōng kek Su-ciu kēu-ngṳ̄ siā.
