Sigmund Freud
Sigmund Freud (Dáik-ngṳ̄: Sigismund Schlomo Freud; 1856 n. 5 ng. 6 h. - 1939 n. 9 ng. 23 h.) sê Ó̤-dê-lé Iù-tái-iô sìng-gĭng-hŏk-gă, iâ sê sĭng-lī-hŏk cĭng-sìng-hŭng-sék hŏk-puái gì cháung-gióng-ciā cĭ-ék. Freud dék chók-miàng gì hŏk-suók bău-guák: ù-é-sék gì lī-lâung, dĕk-biék sê ké̤ṳk sĭng-lī huòng-ôi gĭ-cié gâe̤ng cìng-gāng ák-cié ô-guăng; ĭ dó̤i séng-ṳ̆k gì tṳ̀ng-sĭng dêng-ngiê, nêng-ùi séng-ṳ̆k sê nè̤ng có̤ dâi-gié gì gŏng-buōng dông-gĭ; ī-gĭk ĭ gì dê-lièu gê-sŭk, ĭ nêng-ùi tŭng-guó ngiēng-géu máe̤ng â̤ gāi-sék bâng-nè̤ng gì ù-é-sék ṳ̆k-uông. Freud ké̤ṳk nè̤ng chĭng có̤ "sĭng-lī hŭng-sék cĭ hô".
Cuō-iéu hŏk-suók
[Siŭ-gāi | Gāi nguòng-mā]Ù-é-sék
[Siŭ-gāi | Gāi nguòng-mā]Freud nêng-ùi, nè̤ng mò̤-niĕ-ài uòng-ciòng é-sék gáu cê-gă sū sṳ̆-siōng gì, bêng-chiā nè̤ng sū có̤ gì gâe̤ng ĭ é-sék sū siōng gì mò̤ găng-guó. Diŏh é-sék â-dā̤ gó ô siŏh cèng "ù-é-sék" (無意識) còng-câi. Freud chĭng máe̤ng sê "giàng gáu ù-é-sék gì uòng dô̤" (Ĭng-ngṳ̄: royal road to the unconscious). Ĭ găk 1899 nièng cáuk-pīng «Máe̤ng gì Gāi-sék» (Ĭng-ngṳ̄: The Interpretation of Dreams; Dáik-ngṳ̄: Die Traumdeutung) diē-sié ô céng-mìng ù-é-sék gì còng-câi, siòng-sá̤ lâung-sŭk máe̤ng sê ngiēng-géu ù-é-sék dék hō̤ gì huŏng-huák.
Séng sĭng-lī huák-diēng
[Siŭ-gāi | Gāi nguòng-mā]Freud siŏng-séng, nè̤ng téng sá̤-giāng sì-dâi cêu ô séng-ṳ̆k, biēu-hiêng có̤ "luông-mū cìng-giék" (戀母情結). Luông-mū cìng-giék iâ hāu lō̤ "Oedipus cìng-giék" (Ĭng-ùng: Oedipus complex), chṳ̄ cê̤ṳ Gū Hĭ-lé-nà̤ pĭ-kiŏk cáuk-pīng «Oedipus Uòng» (Oedipus Rex). Freud gōng: "Nguāi găk nguāi cê-gă sĭng lā̤ huák-hiêng nguāi dó̤i nguāi lòng-nā̤ gì ái-luông, dó̤i nguāi lòng-bâ gì gê-dó. Dăng nguāi nêng-ùi cuòi sê tiĕng-â sá̤-giāng dŭ ô gì hiêng-chiông." Freud siŏng-séng Oedipus cìng-giék sê séng-sĭng-lī huák-diēng gì kiē-mùng, ĭ káuk-séng nè̤ng dŭ ô luâng-lòng gì ṳ̆k-uông, gâe̤ng ák-cié cī cṳ̄ng ṳ̆k-uông gì bék-iéu. Freud guăng-ṳ̀ séng-sĭng-lī-hŏk gì ngiēng-géu sìng-guō huák-biēu diŏh 1905 nièng gì «Séng-hŏk Săng Lâung» (Ĭng-ngṳ̄: Three Essays on the Theory of Sexuality; Dáik-ngṳ̄: Drei Abhandlungen zur Sexualtheorie).
Buōng-ngō̤, cê̤ṳ-ngō̤ gâe̤ng chiĕu-ngō̤
[Siŭ-gāi | Gāi nguòng-mā]Freud tì chók, nè̤ng gì ìng-gáh â̤ buŏng có̤ săng buô-hông: buōng-ngō̤, cê̤ṳ-ngō̤ gâe̤ng chiĕu-ngō̤. Nâ ô cī săng ciéh "ngō̤" huò-bìng, nè̤ng ciáh â̤ kŏng-gióng huák-diēng.
Buōng-ngō̤ (本我; Ĭng-ngṳ̄: id; Dáik-ngṳ̄: Es) dâi-biēu sṳ̆-siōng gì nguòng-sṳ̄ tiàng-sê̤ṳ, cêu sê nè̤ng dék dā̤-cèng, muāng-cé̤ṳk buōng-nèng chṳ̆ng-dông, dŭi-giù kuái-lŏk gì ṳ̆k-uông, sṳ̆k diŏh sĕng-ŭk-séng gì sṳ̆-giù, chiông bók-lō̤ kĕ̤ng ·gó̤ cêu siĕh buông, chói dă ·gó̤ cêu siĕh cūi, tiĕng chéng ·gó̤ cêu sê̤ṳng ĭ-siòng, dēng-dēng. Buōng-ngō̤ sê ìng-gáh gì gĭ-chū, sê téng nè̤ng chók-sié cêu ô gì, ī-hâiu cê̤ṳ-ngō̤ gâe̤ng chiĕu-ngō̤ gì huák-diēng iâ sê ī buōng-ngō̤ có̤ gŏng-buōng.
Cê̤ṳ-ngō̤ (自我; Ĭng-ngṳ̄: ego; Dáik-ngṳ̄: Ich) ék-buăng sê bī nè̤ng ô é-sék gì buô-hông. Ĭ găk buōng-ngō̤ gâe̤ng chiĕu-ngō̤ dài-dŏng, dâi-biēu lī-séng. Cê̤ṳ-ngō̤ áng-ciéu hiêng-sĭk nguòng-cáik lì có̤ dâi-gié, gáng-dók buōng-ngō̤.
Freud dó̤i buōng-ngō̤ cê̤ṳ-ngō̤ guăng-hiê ô siŏh bĭk bī-ê̤ṳ: buōng-ngō̤ sê mā, cê̤ṳ-ngō̤ sê mā-chiă-hŭ. Mā sê dông-lĭk, mā-chiă-hŭ cī mìng mā gì huŏng-hióng. Dáng-sê mā ô sèng-hâiu kō̤-nèng ng tiăng-chói, gâe̤ng mā-chiă-hŭ dó̤i-tàu có̤.
Chiĕu-ngō̤ (超我; Ĭng-ngṳ̄: super-ego; Dáik-ngṳ̄: Über-Ich) sê ìng-gáh dék gèng gì liāng-dô̤, dâi-biēu liòng-sĭng, siâ-huôi cūng-cáik gâe̤ng cê̤ṳ-ngō̤ lī-siōng. Ĭ áng-ciéu cé-siêng gì nguòng-cáik có̤ dâi-gié, cī-dô̤ cê̤ṳ-ngō̤, áing-cié buōng-ngō̤.
Nguôi-buô lièng-giék
[Siŭ-gāi | Gāi nguòng-mā]
