Mìng-dièu
Chăng-kō̤ Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ Háng-cê gì bēng-buōng. / 參考閩東語漢字其版本。
Dâi-mìng 大明
| |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1368 nièng–1644 nièng | |||||||||||||||
 huòng-dá̤ gì éng
| |||||||||||||||
.svg) | |||||||||||||||
| Siū-dŭ |
Éng-tiĕng (Nàng-gĭng, 1368-1644) Siông-tiĕng (Báe̤k-gĭng, 1403-1644) | ||||||||||||||
| Guăng-huŏng ngṳ̄-ngiòng | Háng-ngṳ̄ | ||||||||||||||
| Céng-hū | gŭng-ciō-cié | ||||||||||||||
| huòng-dá̤ | |||||||||||||||
• 1368–1398 | Hùng-ū | ||||||||||||||
• 1402–1424 | Īng-lŏk | ||||||||||||||
• 1572–1620 | Uâng-lĭk | ||||||||||||||
• 1627–1644 | Sùng-dĭng | ||||||||||||||
| Lĭk-sṳ̄ | |||||||||||||||
• Gióng-lĭk | 1368 nièng | ||||||||||||||
| 1402 | |||||||||||||||
| 1449 | |||||||||||||||
• ké̤ṳk Dâi-sông miĕk-uòng | 1644 nièng | ||||||||||||||
| Miêng-cék | |||||||||||||||
| 1415 | 6,500,000 km2 (2,500,000 sq mi) | ||||||||||||||
| Ìng-kēu | |||||||||||||||
• 1393 | 65,000,000 | ||||||||||||||
• 1403 | 66,598,337 | ||||||||||||||
• 1500 | 125,000,000 | ||||||||||||||
• 1600 | 160,000,000 | ||||||||||||||
| Huó-bê | uòng, liōng, chău-piéu | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Dāng sṳ̆k |
 Dṳ̆ng-guók | ||||||||||||||
Mìng-dièu (明朝) iâ hô̤ lā̤ Dâi-mìng (大明) hĕ̤k-ciā Mìng-guók (明國), sê Dṳ̆ng-guók lĭk-sṳ̄ gà̤-dēng gì siŏh ciáh hŭng-gióng uòng-dièu, iâ sê có̤i-hâiu siŏh ciáh Háng-cŭk nè̤ng có̤ huòng-dá̤ gì uòng-dièu.
Mìng-dièu gì tàu ciáh huòng-dá̤ sê Hùng-ū huòng-dá̤ Ciŏ Nguòng-ciŏng. Ciā nè̤ng sê gĭng-dáng Ăng-hŭi Hông-iòng nè̤ng. Có̤-sá̤ sèng-âu chió bék, bâ-nā̤ dŭ găk có̤-căi gì sèng-âu ngô̤ sī. Hī sèng-âu Dṳ̆ng-guók sê iù Mùng-gū nè̤ng gì Nguòng-dièu (iâ hô̤ lā̤ Hù-nguòng) tūng-dê gì, báh-sáng sĕng-uăk iā kék-kŭi, gó-chṳ̄ iā sâ̤ nè̤ng cô̤-huāng. Ciŏ Nguòng-ciŏng gĭng-guó gô-dā̤ gì káh-dièu-bŏng Tŏng Huò gì dó̤i-chiū, diŏh 1352 nièng kó̤ Guóh Cṳ̄-hĭng hŭ-uái tàu-gŭng. Guóh Cṳ̄-hĭng iā káng-dâe̤ng ĭ, niông ĭ có̤ ciŏng-gŭng. Bók-guó gáu-muōi-lāu ĭ giéng-gáe̤k Guóh Cṳ̄-hĭng ciā nè̤ng mò̤-nó̤h-sāi, cêu dŭk-lĭk chók lì cê-gă huák-diēng. Ĭ sĕng ciŏng Dìng Iū-liông, Diŏng Sê̤ṳ-sìng cī siŏh dêng miĕk dâi, gái puái buô-dôi páh Báe̤k-gĭng, ciŏng Nguòng-dièu có̤i-hâiu siŏh ciáh huòng-dá̤ Nguòng Sông-dá̤ dṳ̆k kó̤ Mŏk-báe̤k. 1368 nièng, găk Éng-tiĕng (應天, gĭng-dáng gì Nàng-gĭng) dĕng-gĭ, guók-hô̤ „Dâi-Mìng (大明)“, nièng-hô̤ (年號) hô̤ lā̤ „Hùng-ū (洪武)“. Mìng-dièu cêu ciŏng-uâng sāng-sĕng lāu.
Ciŏ Nguòng-ciŏng câi-ôi gì sèng-âu, â̤ giăng giāng-diê gì huòng-ôi ké̤ṳk nè̤ng dŏk kó̤, ciŏng ô gŭng gì nè̤ng dŭ tài chă-bók-dŏ̤ lāu, bô puái cê-gă gì giāng kó̤ gáuk dê có̤ huăng-uòng. 1398 nièng ĭ táung-kuàng ī-hâiu, ĭng-ôi duâi-giāng ī-gĭng sĕng gò̤, cêu niông diōng-sŏng Gióng-ùng Huòng-dá̤ ciék-băng. Gióng-ùng dó̤i cê-gă gì gūi ciáh gă-gă iā mâ̤ huóng-sĭng, cióh gáuk cṳ̄ng lī-iù ciŏng ĭ-gáuk-nè̤ng gì huăng dṳ̀ dâi. Gì-dṳ̆ng siŏh ciáh gă-gă Ciŏ Lâ̤ găk 1398 nièng diŏh Sông-tiĕng (gĭng-dáng gì Báe̤k-gĭng) cô̤-huāng, có̤i-cṳ̄ng diŏh 1402 nièng páh gáu Éng-tiĕng, ciŏng huòng-ôi dŏk kó̤. Ciā Ciŏ Lâ̤ cêu sê lĭk-sṳ̄ gà̤-dēng chók-miàng gì Īng-lŏk Huòng-dá̤.
Gióng-ùng nè̤ng biéng mò̤-dó̤i-tō̤, ô gì nè̤ng gōng ĭ cāu kó̤ Să̤-iòng, gó-chṳ̄ Īng-lŏk puái Dâng Huò, diŏh 1405 nièng lŏk Să̤-iòng kó̤ tō̤. Iù hī nièng kăi-sṳ̄, Dâng Huò lŏk să̤-iòng lŏk chék-huòi, gáu guó iā sâ̤ gô-dā̤ táu-dā̤ mò̤ tiăng guó gì guók-gă. Bók-guó, Gióng-ùng dó̤-dā̤ găk diê-nē̤, có̤i-muōi ciŏng-gì, gáu hiêng-câi gó mò̤ nè̤ng â̤ hiēu.
Īng-lŏk gì sèng-âu sê Mìng-dièu có̤i huák-dăk gì sì-gĭ. 1449 nièng, Mìng Ĭng-cŭng kó̤ páh Mùng-gū, cê-gă ké̤ṳk Mùng-gū bĭng niăh kó̤. Iù cuòi ī-hâiu Mìng-dièu huák-diēng mò̤ ī-sèng hō̤ lāu. Gáu-muōi-lāu bô gă lā̤ uŏ-káiu tié-lāu chĭng-lŏk nàng-huŏng, Muāng-ciŭ (cêu sê ī-hâiu gì Muāng-chĭng) chĭng-lŏk dĕ̤ng-báe̤k, guók-gă kăi-sṳ̄ muōng có̤ muōng ngài.
Tiĕng-kiē Huòng-dá̤ câi-ôi gì sèng-âu, huòng-dá̤ mâ̤ báik cê, gó-chṳ̄ niông tái-gáng Nguôi Dṳ̆ng-hièng dó̤i-chiū ĭ ché̤ṳ-lī céng-dê. 1627 nièng, Sùng-dĭng Huòng-dá̤ siông-dài, ciŏng ciā Nguôi Dṳ̆ng-hièng tài dâi. Sùng-dĭng buōng-dā̤ buóh siōng hō̤-hō̤ gāi-gáik siŏh hâ, mò̤-niĕ-ài céng-dê hū-bâi, gó̤-lòng guók duâi có̤-căi, siŏh-chék-ché̤ṳ nùng-mìng duâi cô̤-huāng. Có̤i cṳ̄ng diŏh 1644 nièng, Lī Cê̤ṳ-sìng gì nùng-mìng-gŭng páh giâ Báe̤k-gĭng, Sùng-dĭng cê̤ṳ-sák. Lĭk-sṳ̄-hŏk-gă dŭ ciŏng cī siŏh nièng dŏng có̤ Mìng-dièu miĕk-uòng gì nièng.
Lī Cê̤ṳ-sìng diē Báe̤k-gĭng ī-hâiu, ĭ gì buô-hâ ciŏng iā sâ̤ dŏng-guăng-gì cài-sāng dŏk kó̤, bô găk Báe̤k-gĭng siàng diē-sié lâung-bók-có̤. Mìng-dièu siū Săng-hāi-guăng gì ciŏng-gŭng Ngù Săng-gié, ĭ gì sá̤-bò̤ Dìng Uòng-uòng cêu ké̤ṳk Lī Cê̤ṳ-sìng gì buô-hâ Làu Cŭng-mīng dŏk kó̤, ĭ nông-bâ Ngù Siŏng iâ sêu gáu Lī Cê̤ṳ-sìng gì páuk-hâi. Ngù Săng-gié găng-huō-cĕ̤ng, bóng Muāng-chĭng buô-dôi diē guăng, ciŏng Lī Cê̤ṳ-sìng miĕk lâi. Muāng-chĭng bô puái bĭng hióng nàng, ciŏng gó̤-lòng ciáh Dṳ̆ng-guók páh giâ lì.
Mìng-dièu miĕk-uòng ī-hâiu, gô ô iā sâ̤ dâi-sìng gâe̤ng ciŏng-gŭng diŏh nàng-huŏng lĭk Mìng-dièu gì chĭng-uòng có̤ huòng-dá̤, huāng-káung Muāng-chĭng, có̤i cṳ̄ng dŭ ké̤ṳk Muāng-chĭng miĕk dâi. Cī gūi ciáh céng-guòng dŭ ké̤ṳk gĭng-dáng nè̤ng hô̤ lā̤ „Nàng-mìng“(南明). 1662 nièng, Īng-lĭk Huòng-dá̤ diŏh Hùng-nàng ké̤ṳk Ngù Săng-gié tài dâi, Nàng-mìng sĭk-cié miĕk-uòng. Găk Dài-uăng gì Dâng Sìng-gŭng, chŭi-iòng-gōng gó sê sāi Mìng-dièu gì nièng-hô̤, dáng-sê ciā Dâng Sìng-gŭng dĕk-lìng-é ng-lĭk Mìng-dièu huóng-dá̤, sĭk-cié ĭ ciáh sê Dài-uăng „Dŭng-nìng Uòng-guók“ (東寧王國) gì sĭk-cié tūng-dê-ciā.
1683 nièng, Muāng-chĭng páh giâ Dài-uăng, Dâng Káik-sōng dàu-hòng, Dŭng-nìng Uòng-guók miĕk-uòng.
| Wikimedia Commons diē-sié ô gâe̤ng Mìng-dièu ô-găng-guó gì nô̤i-ṳ̀ng. |
| Dṳ̆ng-guók lĭk-sṳ̄ |
|---|
| Sṳ̄-sèng | Hâ | Siŏng | Ciŭ (Să̤-ciŭ, Dĕ̤ng-ciŭ, Chŭng-chiŭ, Ciéng-guók) | Cìng | Háng (Să̤-háng, Sĭng, Dĕ̤ng-háng) | Săng-guók (Cò̤-ngôi, Sṳ̆k-háng, Dĕ̤ng-ngù) | Céng (Să̤-céng, Dĕ̤ng-céng) | Ngū-hù Sĕk-lĕ̤k-guók (Sìng-háng, Sèng-diêu, Hâiu-diêu, Sèng-liòng, Sèng-iĕng, Sèng-cìng, Hâiu-iĕng, Hâiu-cìng, Să̤-cìng, Hâiu-liòng, Nàng-liòng, Să̤-liòng, Báe̤k-liòng, Nàng-iĕng, Báe̤k-iĕng, Hâ) | Nàng-báe̤k-dièu (Nàng-dièu: Làu-sóng, Nàng-cà̤, Nàng-liòng, Nàng-dìng; Báe̤k-dièu: Báe̤k-ngôi, Să̤-ngôi, Dĕ̤ng-ngôi, Báe̤k-ciŭ, Báe̤k-cà̤) | Sùi | Dòng | Ngū-dâi Sĕk-guók (Ngū-dâi: Hâiu-liòng, Hâiu-dòng, Hâiu-céng, Hâiu-háng, Hâiu-ciŭ; Sĕk-guók: Ngù-uŏk, Mìng, Gĭng-nàng, Mā-chū, Iòng-ngù, Nàng-dòng, Nàng-háng, Báe̤k-háng, Sèng-sṳ̆k, Hâiu-sṳ̆k) | Sóng (Báe̤k-sóng, Nàng-sóng) | Lièu | Gĭng | Să̤-hâ | Nguòng | Mìng (Nàng-mìng) | Chĭng | Dṳ̆ng-huà Mìng-guók | Dṳ̆ng-huà Ìng-mìng Gê̤ṳng-huò-guók |